De Klarinet 132 – jaargang 23 – januari / februari 2021

Ivar Berix neemt afscheid van Calefax,
maar niet van de klarinet!

Ivar Berix was ruim dertig jaar verbonden aan Rietkwintet Calefax. In november 2020 nam hij afscheid om zich meer te gaan richten op onder andere het geven van workshops over communicatie en samenwerking met behulp van improvisatie. Marilou den Outer keek samen met hem terug en vooruit.

Eind november vond een bijzonder optreden plaats in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Rietkwintet Calefax speelde er ter gelegenheid van zijn 35-jarig bestaan. Maar tegelijkertijd was het ook een afscheidsoptreden, namelijk voor Calefax’ klarinettist Ivar Berix. Een afscheid combineren met een jubileumfeestje: dat is lastig, zelfs wanneer het afscheid helemaal aan het eind van de avond en niet al te nadrukkelijk plaatsvindt zoals daar in Amsterdam gebeurde. “Het werd toch behoorlijk emotioneel,” vertelt Ivar als ik hem een week later via Skype spreek. “Ik wist niet wat Alban (Alban Wesly, de fagottist uit het gezelschap, red.) zou gaan zeggen aan het eind en er viel ook een stilte op het podium. Op dat moment voelde ik opeens hún gemis, door mijn afscheid. Dus de avond werd al met al wel minder licht dan ik had gehoopt. Maar een bijzondere avond was het absoluut. Ik heb dan ook 33 jaar met heel veel plezier en dankbaarheid met de musici van Calefax gewerkt.”

Succes
Calefax is een vaker verteld succesverhaal. Het verhaal over vijf jonge jongens die in de jaren tachtig besluiten samen een rietkwintet te vormen, ‘het eerste ter wereld’. Over de mooie triomfen die ze ermee vieren, nationaal en internationaal. Over de tientallen composities die speciaal voor hen worden geschreven. Over de subsidies die ze keer op keer ontvangen, ook in 2020 weer, van zowel het Fonds voor de Podiumkunsten als van de gemeente Amsterdam. Ivar blijft er desondanks nuchter onder: “We waren gewoon studiegenoten. We wisten natuurlijk niet dat het zo’n succes zou worden. Waar ik vanaf het begin erg van genoten heb, is dat we het hele repertoire naar onze eigen hand zetten. Elk lid is voor twintig procent artistiek leider van het gezelschap. Er liggen in principe geen kant en klare stukken bladmuziek voor rietkwintet klaar in de winkel en er is geen dirigent naar wie we moeten luisteren. We gaan dus zelf aan de slag. Voor mij is dat fantastisch, want als muzikale alleseter hou ik ervan de breedte in te gaan en om mijn nieuwsgierigheid achterna te lopen. Dat kon ik bijvoorbeeld prachtig doen in het themaprogramma African Roots, dat ik heb getrokken. Zoiets begint dan met een brainstorm met zijn vijven. En dan veel luisteren en ideeën opdoen. Ikzelf doe graag inspiratie op door naar muziek te luisteren die ik niet ken. Er rolde uiteindelijk een programma uit met traditionele Afrikaanse muziek, maar ook hedendaagse. We hebben muziek voor ons laten schrijven en we hebben geïmproviseerd. Heel leuk om dat thema van verschillende invalshoeken te bekijken.”

Artistieke kruisbestuiving
Terugkijkend vindt hij de vele tournees die hij met Calefax heeft meegemaakt het mooist. “Op tournee was altijd fijn, vanwege de vele nieuwe indrukken en ook zijn er opeens zeeën van tijd. Omdat je je niet na afloop van een optreden naar huis hoeft te haasten, kun je rustig samen de optredens nabespreken. Dat geeft ook alle ruimte aan artistieke kruisbestuiving.” Sowieso houdt hij erg van optreden, vertelt hij. Liever dan repeteren. “Van drie keer een stuk doorspelen pik ik meer over de muziek op dan er eindeloos over te praten, bijvoorbeeld of de componist het wel of niet zo bedoelt. Voor mij hoeft een stuk ook niet altijd hetzelfde te klinken. Het is boeiender om te variëren en er eens een andere klank aan te geven. Daarom vind ik improviseren ook zo leuk.”

Drieëndertig jaar heeft Ivar samengewerkt in Calefax. Jaren van intensief met elkaar optrekken, weten wat je aan elkaar hebt, waar de grenzen van een ieder liggen. Vijf individuen die ieder voor zich een ontwikkeling doormaken en veranderen. Ivar: “Het avontuur Calefax is voor mij een mengeling van familiegevoel en een waanzinnige carrière. Iets dat je niet zomaar aan de kant zet.”

Tijd voor iets nieuws
Maar toch besloot Ivar de groep te verlaten. Op de vraag wat hem daartoe deed besluiten wil hij zeker antwoorden, maar hij wil dat heel zorgvuldig doen. Vooropgesteld, zo zegt hij: er is geen ruzie geweest. “Maar, ik voelde dat het kwintet langzaam uit elkaar aan het groeien was, op meerdere manieren. Eén voorbeeld daarvan kan ik niet geven, dat zou bezoedelend werken. Want voor mij staat voorop dat ik al die jaren dat we zo intensief en geïnspireerd met elkaar hebben kunnen samenwerken enorm koester en daar ook dankbaar voor ben. Misschien was het uiteindelijk een proces van merken dat het tijd wordt voor iets nieuws. Andere leden zagen dat zelf ook. Maar dat ik zou aankondigen te stoppen, zag men toch niet aankomen.”

Corona
Natuurlijk, de coronacrisis werd ook een factor in de beslissing. Concerten werden geannuleerd, plotseling was er alle ruimte om na te denken. Ivar: “Ik heb bewust stilgestaan bij de vraag: hoe gaat het eigenlijk en wat vind ik ervan. Zijn er nog andere dingen die ik leuk vind? Dat bleek wel het duwtje om na de zomer in te brengen dat ik wilde stoppen.” Want dingen die hij ook leuk vond, kon hij heel goed bedenken. Kortweg te vangen in twee trefwoorden: improvisatie en communicatie/goed luisteren. Een goede vriend van hem, Albert van Veenendaal, is jazzpianist, basgitarist én componist. Samen zijn ze volop aan het improviseren, met Albert op de elektrische basgitaar. “Ik merk dat ik dat ontzettend leuk vind. Ook om te zien dat ik het vooral intuïtief doe, want ik ben natuurlijk niet getraind in akkoordensystemen. Het gaat erg leuk samen en we zijn een serieus repertoire aan het opbouwen, inderdaad, om op te gaan treden, ja!”
Daarnaast heeft Ivar de afgelopen jaren veel geleerd over het runnen van een professionele kamermuziekgroep. Hij deed ook de zakelijke kant. Wat zijn ingrediënten voor een succesvolle muzikale carrière, hoe geef je je loopbaan vorm in een maatschappij waar zo weinig mogelijk is? Hoe ontwikkel je je muzikale ambities? Vragen die hij wil gaan behandelen in coachings-workshops voor jonge musici.

Luisteren
De 33 jaren in Calefax hebben Ivar ook een waardevolle training in samenspel opgeleverd. Hij zag dat het grootste geheim daarvan goed kunnen luisteren is, en: nieuwsgierigheid naar ontmoeting. Ivar: “In een gewoon gesprek blijft het vaak steken, omdat mensen niet naar elkaar luisteren en dus geen echte verbinding creëren. In een gesprekssituatie kun je ermee wegkomen, maar in de muziek niet. Als de ontmoeting niet plaatsvindt, ligt het spel op zijn gat. Daarnaast heeft luisteren in het samenspel nog een belangrijke rol. Als een medespeler een initiatief neemt, is het zaak heel precies te luisteren. Dus voortdurend met elkaar in contact te blijven door continu af te stemmen. Het lijkt me heel mooi om workshops te geven over communicatie en samenwerking met behulp van improvisatie, met heel eenvoudige muziekinstrumenten, en te trainen in initiëren, volgen en afstemmen.”

Ivar Berix (1967) speelt bes-, a- en esklarinet. Hij speelt op een Duits instrument, met Frans mondstuk. “Ik hou het liever algemeen dan merken te noemen, want het gaat mij om de klank. Ik ga voor een volle, rijke, resonerende klank, met veel boventonen. Je kunt een klarinetklank dan altijd donkerder maken. Andersom is niet mogelijk.”

Calefax
• biedt als jubileumactie aan al zijn rietblazende fans over de hele wereld de gelegenheid om met het ensemble mee te spelen in het Ricercar uit Musikalisches Opfer van J.S.Bach. Voor download bladmuziek en audiobestanden zie: www.calefax.nl.
• treedt ijs en corona dienende tot en met 7 februari 2021 op met een programma over Dvořák.
• verwacht in de loop van 2021 een opvolger voor Ivar Berix te hebben gevonden.