De Klarinet 137 – jaargang 23 – november/ december 2021

Gelegenheidsstukken voor soloklarinet

Soms zoek je een gelegenheidsstukje: voor een bruiloft, een feest, een uitvaart, als toegift bij een optreden, als proeve van voortgang of iets voor de huiselijke kring. Hier acht van die stukjes. Ze staan ruwweg in volgorde van technisch kunnen, van eenvoudig naar gecompliceerd. Wat trouwens weinig zegt over het muzikale kunnen: daarvan kan bij eenvoudige stukken net zo veel worden gevergd als bij technisch
moeilijker solo’s.

Shalom Aleichem Klik hier voor de bladmuziek
Shalom Aleichem is Hebreeuws voor ‘Vrede zij met u’. Het is een Joods lied dat de engelen verwelkomt en wordt gezongen als men vrijdagavond thuis komt van de synagoge. De meest bekende versie is in 1918 gecomponeerd door de Amerikaanse Rabbi Israel Goldfarb. Zijn versie staat nu alom bekend als de ‘traditionele’ of oorspronkelijke melodie. Het lied werd heel populair: op YouTube vind je het zelfs als flashmob, opgenomen in 2016 op het vliegveld van Tel Aviv (klik hier om het te bekijken).
Het stukje is kort, zo’n negen maten die kunnen worden herhaald of gevarieerd in een sneller tempo. Het begintempo is opgewekt, met een metronoomcijfer van 120 tot 136. Uitgezonderd de slottoon is het bereik niet groter dan een octaaf. Het stuk staat in
mineur maar doet door de weggelaten tonen nogal oosters aan. De uitvoerder moet vooral alert zijn op de accenten, de syncopen van het stuk en de herhaalde noten tegen het eind.

De zwaan Klik hier voor de bladmuziek
Le cygne is het dertiende en een-na-laatste deel van het Carnaval der dieren, gecomponeerd in 1886. Camille Saint-Saëns schreef het voor cello en twee piano’s. Er bestaan talloze arrangementen van, daaronder een voor orkest en contrabas van Leonard
Bernstein en een vocale versie van Montserrat Caballé. Dit is het enige deel uit het Carnaval dat de componist tijdens zijn leven in het openbaar liet spelen. De overige delen vond hij te frivool, ze zouden zijn reputatie als serieuze componist schaden.
Aan het stuk wordt een kalmerende werking toegeschreven: lees de de zojuist verschenen roman Mijn moeder wil mijn naam niet weten van Christel Jansen, waarin ‘De zwaan’ een leitmotiv is voor de hoofdpersoon.
Het stuk is in majeur, het ritme is eenvoudig en het tempo langzaam. De omvang is net geen twee octaven.

Misty (Bladmuziek kan hier niet gedownload worden omdat de componist korter dan 70 jaar is overleden, ben je geïnteresseerd in de muziek, neem dan contact op via info@deklari.net)
Misty is een van de bekendste melodieën van de jazzmuziek. De balad is in 1954 gecomponeerd door pianist Erroll Garner. Die verkocht platen bij miljoenen en kreeg een ster op de vloer van Hollywoods Hall of Fame. Aan zijn instrumentale stuk werd later een songtekst toegevoegd: over twee mensen die verlangen naar een romantische nacht in een klein hotel. In die versie is het beroemd gemaakt door onder anderen Ella Fitzgerald (klik hier voor die versie) en Frank Sinatra. Veel mensen kennen de melodie ook uit de film van Clint Eastwood, Play Misty for Me, een onverwacht kassucces in de jaren zeventig.
Het bereik is ruim anderhalf octaaf en de relatieve moeilijkheid ligt onder meer in het ritme, met triolen en syncopen, en de incidentele voortekens. Het tempo is laag, maar het stuk moet met ‘swing’ worden gespeeld. Inclusief de herhalingen van de eerste muzikale zin telt het stuk veertig maten.

Prayer (Bladmuziek kan hier niet gedownload worden omdat de componist korter dan 70 jaar is overleden, ben je geïnteresseerd in de muziek, neem dan contact op via info@deklari.net)
Ernest Bloch schreef zijn serie From Jewish Life, drie korte stukken waarvan Prayer het eerste is, in 1924 voor een bevriende cellist. Bloch (1880-1959) is nu niet meer zo bekend maar was in zijn tijd een gevierde componist. Aan de Amerikaanse Westkust, waar hij het grootste deel van zijn leven woonde, organiseerde hij jaarlijks een belangrijk muziekfestival. Hij was geen groot vernieuwer, maar zijn composities zijn door muziekkenners geprezen vanwege hun bijzondere harmonie, met gebruik van kerktoonladders en seriële toonaarden. Prayer is vuriger of intenser dan je misschien van een gebed zou verwachten. Het past bij een traditionele dienst in de synagoge. De melodie staat overwegend in mineur, het bereik is precies twee octaven en de moeilijkheid zit ‘m vooral in het ritme.

(Nummer 1 van de) Three pieces (Bladmuziek kan hier niet gedownload worden omdat de componist korter dan 70 jaar is overleden, ben je geïnteresseerd in de muziek, neem dan contact op via info@deklari.net)
Dit pakket van drie is een van de weinige solowerken uit dit overzicht die speciaal voor klarinet is geschreven. Nummer 1 is heel traag en ligt geheel in het lage register, nummer 2 is virtuoos met grote sprongen en een bereik van bijna vier octaven, nummer 3 is een opzwepend ritmisch stuk in het hogere (maar niet heel hoge) register.
Stravinsky componeerde het drieluik in 1918 en droeg het op aan kunstmecenas Werner Reinhart, die verdienstelijk klarinet speelde. Het was aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, maar met geweld en lijden associeer je het werk niet. Stravinsky schreef bij nummer 1 voor dat het ‘steeds zacht en heel vredig’ wordt gespeeld, ‘bij voorkeur op a-klarinet’ (maar het kan zeker ook op besklarinet, wie hoort het verschil?). Technisch is het niet zo moeilijk, maar de korte versierende nootjes eisen behendigheid. In de laatste maat moet de klarinet harder klinken en sneller gaan voordat het stuk, heel modern, eindigt met een fade-out. Het is een prachtig stuk voor een intieme gelegenheid, zoals bij een herdenking of in de aandachtige huiselijke kring.

Méditation Klik hier voor de bladmuziek
Méditation is een intermezzo uit de opera Thaïs (1894) van de Franse componist Jules Massenet. Het is geschreven voor viool en orkest, maar wordt ook vaak solo uitgevoerd. In de opera gaat het over een monnik die de mooie courtisane Thaïs probeert over te halen om haar wellustige leven vaarwel te zeggen en zich tot God te wenden. De meditatie, met als ondertitel ‘Andante religioso’ is een mijmering over dat verzoek. Dat heeft succes, want in de volgende scène belooft Thaïs de monnik te volgen naar de woestijn.
Op YouTube en muzieksites vind je de meditatie in versies voor piano, cello, saxofoon, fluit, klarinet, fagot en andere instrumenten (klik hier voor een versie met cellosolo door Stjepan Hauser).
Het stuk staat in majeur. In een volledige langzame uitvoering met metronoomcijfer 60 neemt het vijf of zes minuten in beslag. In aangepaste solo’s worden de herhalingen nogal eens weggelaten. De oorspronkelijke versie voor viool omspant drie octaven, in bewerkingen is dat vaak teruggebracht tot zo’n twee octaven.
Gaandeweg moet de melodie met toenemende passie worden gespeeld, tot aan het slot de kalmte terugkeert. Met het stuk kun je veel kanten op: het past in een liturgie, maar kan ook een lofzang op de liefde of bezinning op het levenslot zijn.

El Cant dels Ocells Klik hier voor de bladmuziek
El cant dels ocells (‘Het lied van de vogels’) is een traditioneel Catalaans kerst- en slaapliedje. Het drukt uit hoe de natuur jubelt bij Jezus’ geboorte. De negentiende-eeuwse Catalaanse componist Pep Ventura maakte er een befaamde sardana-dans van. Grote zangers als José Carreras, Joan Baez, Placido Domingo en anderen hebben het op cd gezet. Wereldfaam dankt de melodie aan de Catalaanse cellist Pau Casals i Defilló (die zich bij zijn internationale optredens Pablo Casals noemde). Nadat Casals in 1939 in ballingschap was gegaan, besloot hij niet meer in Spanje op te treden zolang Franco daar aan de macht was. Tot zijn dood in 1973 (Franco overleefde hem twee jaar) heeft Casals het ‘Vogellied’ als toegift gebracht bij concerten en festivals. Voor hem was het lied een symbool van eenheid tussen de volkeren. Het beroemdst werd zijn toegift door een concert in het Witte Huis, 13 november 1961 (klik hier voor de opname). John en Jackie Kennedy, Leonard Bernstein, de Duitse Bondskanselier Konrad Adenauer en vele andere prominenten waren het publiek. Kennedy zei na afloop tegen Casals: ‘U heeft ons nederig gemaakt.’ De melodie kreeg in veel landen ook politieke betekenis. Ze wordt bijvoorbeeld gespeeld tijdens bij de twee minuten stilte van de nationale herdenkingsdag in Spanje. Recent hebben in Nederland strijkers en blazers het lied solo op YouTube gezet, als steunbetuiging aan vluchtelingen.
De melodie, die misschien al uit de Middeleeuwen stamt, is eenvoudig. Ze omspant anderhalf octaaf, heeft een kalm tempo en kan op bijna elk instrument worden gespeeld. Ze bestaat uit twee muzikale zinnen in mineur die beide met kleine variatie worden herhaald. Omdat het lied gemakkelijk naar allerlei toonaarden is te transponeren, wordt het ook als etude benut.

Syrinx Klik hier voor de bladmuziek
Syrinx van Claude Debussy, dat oorspronkelijk La Flûte de Pan heette, is voor fluit solo en werd gecomponeerd in 1913. De première was in het privétheater van de industrieel Louis Mors, de toen beroemde bouwer van Mors Automobielen. Fluitist Gabriel Mourey had bij Debussy jarenlang geleurd om een stuk gebaseerd op de Griekse mythologie. De componist gaf ten slotte toe en begon aan toneelmuziek, maar kwam niet verder dan deze melodie van een minuut of drie. In het toneelstuk speelt het wonderwezen Pan deze solo (syrinx is een ander woord voor panfluit). Hij probeert er een nimf mee te verleiden, maar sterft kort daarop.
Dit is het eerste grote solostuk voor fluit sinds Bachs zoon Carl Philipp Emanuel honderdvijftig jaar eerder zijn driedelige sonate uitbracht. Vanaf het begin is Syrinx voor allerlei instrumenten getranscribeerd.
Lyrisch, sensueel en erotisch is het stuk genoemd. Het bereik is twee octaven en het ritme erg gevarieerd, met nogal wat incidentele voortekens en guirlandes van nootjes. Goede uitvoerders doen het klinken als een improvisatie.

Nog meer solostukken? 
Wellicht speelt u/speel jij bij verschillende gelegenheden een solostuk dat niet benoemd is in dit artikel? Graag hoort de redactie van de Klarinet welk stuk dit is (via info@deklari.net of het postbusadres 40008, 8004 DA Zwolle (NL). Mogelijk kunnen we een vervolg geven aan dit artikel en collegaklarinettisten (beroeps- en amateurspelers) op het spoor zetten van nog meer geschikte klarinetsolomuziek.